Kompletny system dla żłobków,
przedszkoli i edukacji wczesnoszkolnej

O DWUJĘZYCZNOŚCI Z NAUKOWEGO PUNKTU WIDZENIA

W pierwszych latach życia dziecka zachodzą wszystkie najważniejsze procesy akwizycji językowej. W okresie tym – zwanym okresem szczególnej wrażliwości językowej – „działają” specyficzne „mechanizmy przyswajania języka”, dzięki którym mózg dziecka efektywnie gromadzi, przetwarza i organizuje informacje językowe. I to w tym okresie istnieją najbardziej sprzyjające warunki także dla rozwoju kolejnego, czy kolejnych języków.

Dzisiaj nikt już nie poddaje w wątpliwość, że zdolność nabywania języka/języków jest cechą człowiekowi wrodzoną. Istnienie wrodzonego wyposażenia językowego nie wystarcza jednak do tego, aby dziecko nauczyło się mówić (świadczą o tym tragiczne przypadki „wilczych dzieci”). W procesie rozwoju językowego decydującą rolę odgrywa środowisko dziecka, które dostarcza mu bodźców do rozwoju. Im lepszej jakości są owe bodźce, tym sprawniej przebiega rozwój językowy.

W sprzyjających warunkach dla rozwoju obydwu języków, szczególnie w przypadku, kiedy rodzina i dalsze otoczenie dziecka, a także samo dziecko, posiada pozytywne nastawienie do dwujęzyczności, do obu języków i kultur, każde dziecko, niezależnie od swych predyspozycji, czy tzw. „zdolności językowych”, może osiągnąć poziom dwujęzyczności funkcjonalnej, a nawet rozwinąć pełną, zrównoważoną kompetencję bilingwalną.

Jednakże na dwujęzyczność należy spoglądać nie tylko przez pryzmat wysokiej kompetencji w zakresie drugiego języka. Dwujęzyczność może i powinna być rozumiana i rozpatrywana jako swoista inwestycja w dobrą przyszłość dziecka, jako proces, który niezależnie od swojego końcowego wyniku, ma bardzo pozytywne skutki dla dziecięcego rozwoju. Bowiem wczesny intensywny kontakt z drugim językiem w sytuacji, w której dzieci w wieku przedszkolnym w swoim kraju ojczystym rozpoczynają naukę tego języka:

• bardzo korzystnie wpływa na rozwój ich pierwszego języka;
• wpływa pozytywnie także na ich rozwój poznawczy (rozwój myślenia);
• stwarza dobre podstawy nabywania w przyszłości kolejnych języków;
• przyczynia się do rozwoju otwartych postaw społecznych dzieci, ich otwartości i tolerancji wobec różnych społeczności i kultur – jednym słowem cech, które w dzisiejszym świecie należą do najważniejszych i najcenniejszych wartości edukacyjnych.

Aby wczesne nauczanie języka drugiego odniosło pożądane skutki, muszą znaleźć w nim zastosowanie podstawowe zasady wychowania dwujęzycznego, wśród których można wymienić m. in.:

• połączenie działania językowego i nie-językowego, czyli uwzględnienie dziecięcej potrzeby i zdolności uczenia się poprzez własną aktywność, rozwiązywanie problemów i zabawę, umożliwienie właściwego dzieciom uczenia się wszystkimi zmysłami i całym ciałem;
• autentyczność wypowiedzi formułowanych w drugim języku, czyli użycie ich w funkcji środka komunikacji, interakcji i reprezentacji wiedzy, a jednocześnie dostosowanie stopnia trudności wypowiedzi do możliwości poznawczych dzieci;
• tworzenie kontekstu sytuacyjnego dla użycia drugiego języka i prezentowanie form językowych zawsze w sytuacjach w pełni zrozumiałych dla dzieci, tak aby miały one możliwość samodzielnego rekonstruowania ich znaczenia;
• ustną interakcję między osobami dorosłymi i dziećmi – rozwijanie najpierw sprawności ustnych – rozumienia wypowiedzi i mówienia – początkowo naśladowczego, później także kreatywnego, a jednocześnie koncentrację na treści, a nie na formie wypowiedzi;
• szerokie wykorzystanie elementów muzycznych i fantazyjnych oraz stworzenie dzieciom możliwości doświadczenia i poznania świata poprzez spotkanie z drugim językiem i drugą kulturą.

Materiały dydaktyczne Międzynarodowego Programu Powszechnej Dwujęzyczności doskonale realizują te zasady.

Dr hab. Magdalena Olpińska-Szkiełko,
Uniwersytet Warszawski,
Wydział Lingwistyki Stosowanej